Anna Janko i jej „Pasja”
- Szczegóły
- Opublikowano: 19 listopad 2012
- Krystyna Lenkowska
Tematem ostatniej powieści Anny Janko, „Pasja według św. Hanki”, jest miłość. Fabuła na pozór banalna: kilka lat z życia kobiety uwikłanej w miłosny trójkąt. Wyjątkowość tej opowieści polega jednak na mistrzowskim lawirowaniu między miłością romantyczną, intelektualną abezpruderyjną namiętnością, która paradoksalnie nigdy nie zostaje pozbawiona swojej aspiracji platonicznej. Nawet wtedy, kiedy staje się w pełni skonsumowanym i spełnionym związkiem.
Paradoksalny też jest język pisarki. Odważny, dosłowny i bez kompromisów ekspresji, jest przede wszystkim subtelnie poetycki. Dramatem tej historii miłosnej staje siędecyzja porzucenia rodziny, męża (Pawła), a przede wszystkim dzieci. „Zakochany człowiek nie ma sumienia” – mówi bohaterka powieści i ta myśl jest zarówno prowokacją, konstatacją, znakiem zapytania jak i gorzkim zapisem wewnętrznej tragedii, nie tylko z powodu ograniczeń społecznych, ale i ograniczeń psychologicznych,nie znajdujących wytłumaczenia w realiach. To oczywiste, że serce mężatki i matki nigdy nie jest do końca wolne, dlatego kiedy zakochane w „nowym mężczyźnie” (Mateuszu), nie wie po której stronie ma się opowiedzieć. Dramat na poziomie ludzkim jest jednak bardziej zawikłany: człowiek niepotrafi zdefiniować siły i sensuswojej miłości. To wydaje się smutnym przesłaniem tej powieści. Bohaterka uświadamia sobie i czytelnikowi, że nawet najsilniejszeuczucie między kochankami, nawet w realiach tu i teraz, zakładając relatywną tolerancję tego czasu i miejsca, nie jest pozbawione drastycznych wahań egzystencjalnych. I nie dzieje się to z powodów czysto społecznych (dylemat Anny Kareniny i Madame Bovary nie jest już odbiciem naszej rzeczywistości), ale może dlatego, że doskonała miłość między zakochanymi ludźminieistnieje i w tym jej walor ludzki. Lub inaczej: uczucie, które pragniemy nazywać doskonałością, jedynie bywa nazywane doskonałym, co wpisuje się w nasze człowieczeństwo. Nazywanie, jako rejestracja namiętności, odczuwanej i upragnionej, gubienie granicy pomiędzy rzeczywistością a projekcją, jest wpisane w stan upojenia nazywanego zakochaniem. To, co dominuje w relacji kochanków, uskrzydla i przytłacza równocześnie, to właśnie pasja. Pasja jest jak plaga i manna, powódź i arka, natura płaczu i śmiechu nie do ujarzmienia. Ona rządzi błazeńskim losem zakochanych, zabiera im rozum i spokój, kusząc rajem. Jest tak „wszechmogąca”, że kieruje też ich językiem. Dosłownie językiem (Janko świetnie opisuje tu namiętność całowania) oraz lingwistyką miłości. Dlatego pasja w swojej pasji,z jednej strony popada w egzaltację, sentyment, banał, kicz, histerię, a z drugiej - w wyrafinowane przemyślenia z pogranicza filozofii i psychologii (wiele tu socjolingwistycznych wynalazków miłosnych). A wszystko to, znajduje w książce swoje uzasadnienie formalne. Miłość spełniona, jej literacki opis, uchwyt tej dosłowności, jest jednym z najtrudniejszych tematów w prozie, o ile nie najtrudniejszym. Anna Janko wychodzi z tej bitwy formalnej obronną ręką, przekazując prawdę swojej bohaterki, Hanki, w jej rozedrganiu, niezborności społecznej i uczuciowej, ułomności decyzji, a przede wszystkim w dążeniu do zdobycia własnego prawa i klucza do pasji.
Anna Janko
Jedna z najlepszych polskich współczesnych pisarek, poetka, felietonistka, krytyk literacki, laureatka wielu nagród i wyróżnień za poezję i prozę (m.in. w roku 2001 nominowana do Nagrody Literackiej Nike za tom poetycki Świetlisty cudzoziemiec, w roku 2008 otrzymała Nagrodę Literacką im. Władysława Reymonta za powieść Dziewczyna z zapałkami). Współpracowała z wrocławskim miesięcznikiem "Odra", II programem Polskiego Radia, tygodnikiem "Pani". Obecnie ma swój stały felieton w czasopiśmie „Zwierciadło". Jest członkiem PEN-clubu i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Ostatnio ukazały się: "Maciupek i Maleńtas. Niezwykłe przygody w Brzuchu Mamy" (proza dla dzieci, Nasza Księgarnia 2012) i powieść "Pasja według św. Hanki" (Wydawnictwo Literackie 2012). Powieść Dziewczyna z zapałkami, wspaniale przyjęty debiut prozatorski Janko, zarówno wśród krytyków jak i czytelników, była również nominowana do Nagrody Mediów Cogito 2008 oraz do Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus.
